In oktober bestond 3FM 50 jaar en bracht Arjan Snijders het boek: 50 Jaar 3FM, van vrolijke puinhoop naar Serious Radio uit. Er is gekozen om vooral de highlights te vermelden, waardoor oa een serieus hoofdstuk over de techniek sneuvelde. Dit is het eerste deel van 10 delen waarin Spreekbuis.nl in woord en beeld de techniek achter 3FM alsnog onder de aandacht brengt. 

50 Jaar techniek laat zich niet simpel vatten in een hoofdstuk dat ook voor minder technisch geïnteresseerde radiogenoten leesbaar moet blijven. Dat zou een te lang verhaal worden over stekkers en faders, meters en decibellen van magnetofoons tot MPEG bestanden. We beperken het hier tot enkele technisch markante- en kantelpunten in het groot worden van een nationale publieke radiozender.  En om het overzichtelijk te houden beginnen we niet bij het begin, maar ergens halverwege... 
 

(afbeelding Mediapark): Hiero linksaf.

Drie door het lint 
Woensdag 14 oktober 1987 was een belangrijke dag voor Radio 3 (3FM bestond nog niet). Niet programmatisch, dit keer technisch. Op deze dag om 18.00 uur werd het Radio 3 centrum officieel geopend in de kelders van het MuziekPaviljoen. 
Toenmalig radiodirecteur van het facilitair bedrijf van de NOS drs. Emile Lohman mocht op verzoek van NOS presentator Frits Spits de openingshandeling uitvoeren; het doorknippen van een geluidsband (Dalet bestond nog niet). Toepasselijk, deze feestelijk dag droeg de titel: "Drie door het lint" dus een lint werd geknipt. Maar op het moment dat de schaar de band raakte werd het stil op de nationale popzender. Het stil worden werd uitgevoerd door technicus Friso Schoone die in de nagelnieuwe Eindcontrolekamer de rode knop van de spanningsvoorziening indrukte en daarmee de hele installatie uitschakelde. Om kort later het geheel met zijn technische sleutel weer in te schakelen. Deze grap veroorzaakte enkele hoogwaardigheidsbekleders ter plaatse een lichte beroerte, niet iedereen was van de geplande grap op de hoogte gesteld. 
 

Drs. Lohman tijdens het doorknippen van de band. Op de rechter foto v.l.n.r.: Emile Lohman, Ilona van den Berge (secretaresse van Emile) en rechts Frits Spits. 

 

Intern Memo van de NOS waarin de aankondiging van het nieuwe Radio 3 Centrum. En iets over een wijziging van de interne bedrijfsstructuur onder het motto: "Een maand niet gereorganiseerd, is een maand niet geleefd". 


Techniek 
Technisch was er sprake van een grote, ingrijpende vernieuwing; twee identieke dj-studio’s, één Eind Controle Kamer (ECK) en een naast gelegen Jingle Produktie Ruimte (JPR). 

(afbeelding) Artikel uit de Spreek'Buis, het blad voor Omroepmedewerkers, uit oktober '87. Het blad is enkele jaren gelee gesneuveld in de bezuinigingen, maar inmiddels weer teruggekeerd als website: www.spreekbuis.nl De grote foto is de kleine DJ-studio, ookwel DJ2 genaamd. Het onderschrift klopt echter weer niet; daarin wordt gesproken over een "Very sophisticated 32-kanaals mengtafel". De tafel was ongetwijfeld very en ook sophisticated, maar de DJ had slechts, nou ja slechts, 16 kanalen te bedienen. In de ECK stond een 22-kanaals versie. Waarschijnlijk zat de redacteur van de Spreek'Buis nog niet zolang op optellen. 
Een opvallend detail aan deze DJ2; nog geen CD-speler te bekennen. Foto is gemaakt voor dat de studio in gebruik werd genomen. En er staat nog slecht een Sonifex machine boven de regeltafel. De Philips CD-spelers en Sonifexen waren nog elders in gebruik. En nog een dingetje; de linker draaitafel is schuin geplaatst. Geen kwestie van een dronken installateur, neen, vanuit de DJ-positie is zo beter, met een blik naar links, de stand van de naald op de plaat waar te nemen. En de 3 bakken vooraan op de foto waren bedoeld om LP's, singles en CD's een net onderdak te bieden tijdens een programma. Slechts weinig DJ's hanteren toen (en nu) de term net & onderdak.

Het was voor het eerst dat de DJ-tafel een gekocht exemplaar betrof. Voorheen werd zelfs de tafel, zoals bijna alles, door de technische afdeling van de NOS zelf gebouwd. Het mengpaneel was van het Engelse merk MBI (DHD bestond nog niet). Tot vandaag de dag tijd wordt deze mixer liefkozend de tank onder de mixers genoemd. Exemplaren uit de jaren ‘80 draaien nu nog hun uurtjes in enkele thuisstudio’s. 
 

(afbeelding) Het restant van een MBI DJ-tafel in de kelder van Beeld & Geluid. Net als bij de warme bakker; er ontbreekt wel eens een broodje.

De vorige NOS (eigenbouw) DJ-tafel had slechts 6 faders, de MBI herbergde 16 schuiven, dus aanzienlijk meer bronnen onder handbereik: 3 microfoons, galm, 2 telefoonkanalen, 5 Sonifex cartplayers, 2 EMT draaitafels, 2 CD-spelers, een Telefunken M-21 bandmachine en een zogenaamde diversenfader, een verzamelpunt voor alles wat minder belangrijk was. 
 

(afbeelding) Intern memo van de komst van de eerste MBI. En Jos Snels is ook verhuisd, hij heeft inmiddels telefoon, nummer volgt.

Tot op detailniveau werd alles ingericht; naast het mengpaneel waren 3 verschillende blauw gespoten metalen bakken in het meubel gezaagd, één waar lp’s in pasten, één voor singles en één voor cd’s. Daarnaast was er, voor het melden van de juiste temperatuur op de Radio 3 zendmast, een uitgebreid weerstation geplaatst. 
En dat alles mooi ingebouwd in een kleurrijk U-vormig meubel. Weg met het NOS grijs, leve de kleur. 
 

(afbeelding) Het schema is wel grijs gebleven. Een mooi voorbeeld van technisch duiden van handelingen der DJ's: "Het wegfaden van de DJ tafel is niet meer mogelijk in de ECK. Het AAN of UIT. Alleen de DJ kan wegregelen". Vraag blijft wat het verschil is tussen wegfaden en wegregelen. Ik denk dat in beide gevallen het geluid zachter wordt.


Microfoon 
Alle vernieuwing ten spijt, sommige onderdelen werden verhuisd uit de oude studio omgeving. De professionele CD-speler kwam toen nog uit Eindhoven de Philips LHH2000, twee platte schoenendozen met klepje aan de bovenzijde en een centraal bedieningspaneel. Van deze sets waren er slechts een 8-tal aanwezig in Hilversum. Technisch geniaal, praktisch iets minder. De Philips zou enkele jaren later kortstondig vervangen worden door de Technics SL-P1200 om daarna weer plaats te maken voor de Studer A-730. 

Op microfoongebied is in een periode van 50 jaar weinig spectaculairs gebeurd; de 1e mono DJ-tafel van Hilversum 3 was voorzien van de AKG 202, apart vormgegeven maar matig klinkend. De stereo DJ-tafel, in gebruik vanaf eind ‘75 had de AKG 451/452 als standaardmicrofoon. Pas jaren later, tot de datum van vandaag, werd de Shure SM7 (resp. SM7B) verantwoordelijk voor de doorgifte van het gesproken woord der jocks. Jeroen van Inkel ontdekte deze microfoon bij Z-100 in New York en introduceerde deze in Hilversum. 

(afbeelding) Microfoonboek van NOS opleidingsinstituut Santbergen.  V.l.n.r.: Sennheiser MD421, AKG D202, AKG 451, Neumann KM86, Schoeps CMT 55, STC Lipmicrofoon, EV RE16 en geheel rechts in dit microfoonboeket een AKG D1000.  Het zou nog vele jaren duren voor de Shure SM7 bij de NOS in gebruik zou worden genomen. 

En ook het hoofdstuk over hoofdtelefoons is kort te houden. In de jaren ’60 en ’70 was de plastic grijze Astrolite de standaard in elke radiostudio in Hilversum. Bij elke radioliefhebber ook bekend als de hoofdtelefoon die disc-jockey Adrian Cronauer, gespeeld door Robin Williams, in de film “Good Morning Vietnam” gebruikte. 
 

(afbeelding) Moeder aller hoofdtelefoons: de Astrolite.

Bij Hilversum 3 kwam op enig moment de wens dat het geluid op de oren beter en vooral harder moest. De Pioneer met de bolle schelpen deed zijn intrede, eerst de witte (SE30), later de zwarte (SE305). De Pioneers klonken beter, en vooral harder. Menig dj heeft in die tijd het begin gemaakt aan een stukje permanente gehoorbeschadiging. De opvolging had, alsof het gestuurd werd door de mode, platte schelpen; de Pioneer SE450, die later weer plaatsmaakte voor diverse Sony modellen en nu zijn het de Beyers die verantwoordelijk voor de overdracht van het oorsmeer aan de opvolgende presentator. 

Tuchel 
En het was in die dagen dat alle hoofdtelefoons voorzien waren van de zogenaamde Tuchelplug. Een connector met vijf langwerpige contacten, storingsvrij en onverwoestbaar. Dus op de oude NOS DJ-tafel waren gewone consumenten oorkleppen niet in te prikken. Ook dat veranderde in het nieuwe Radio 3 centrum. De gekende hoofdtelefoonplug (jackplug) werd omarmd. Dus de hygiënisch ingestelde programmamaker kon zijn eigen exemplaar gebruiken. De keerzijde was dat dus ook alle NOS-hoofdtelefoons voorzien waren van de bekende plug, een bron voor een toename van storingsrapporten, maar dat was niet het grootste probleem. Volgens een studiochef uit die tijd heeft het er ook toe geleid dat de NOS vele tientallen hoofdtelefoons op magische wijze richting thuisgebruik door programmamakers moest afschrijven. 
 

(afbeelding) Tuchelplug aan het uiteinde van het grijze krulsnoer van de Astrolite.

Bestel het 50 jaar 3FM-boek (FC Klap) hier
Plaatsing onder goedkeuring van Sybrand Verwer 

Tussen Kerst en Oud & Nieuw wordt de NPO Radio 2 Top 2000 weer uitgezonden vanuit het Top 2000 Café in Beeld en Geluid. Luisteraars zijn van harte welkom om live mee te genieten van de Top 2000. Het Top 2000 Café is van 26 tot en met 31 december dagelijks open van 06.00 tot 02.00 uur. Op 25 december opent het Top 2000 Café om 09:00 uur.

De toegang tot het Top 2000 Café is gratis. Per tijdslot is een beperkt aantal plaatsen beschikbaar. Deze plaatsen worden op volgorde
van binnenkomst uitgedeeld. Er kan dan sprake zijn van lange wachttijden.

Wil je zeker zijn van een plekje en niet hoeven te wachten? Met een reservering verzeker je jezelf van een plekje op het tijdsslot van jouw keuze. Hiervoor worden alleen reserveringskosten in rekening gebracht. Kijk voor hier voor meer informatie.

Begin 1988 werd de facilitaire tak van de NOS verzelfstandigd en ging verder onder de naam NOB (Nederlandse Omroepproduktie Bedrijf). In de jaren '90 maakte het NOB een enorme groei door. Niet alleen in Nederland kwamen er steeds meer afdelingen, maar het vestigde zich ook in België,  Duitsland en Hongarije.  In 2001 bleek het NOB in financiële problemen te zitten.

Er werd daarom besloten om de organisatie op te splitsen in een multimedia uitzendbedrijf, een groep registratie- en nabewerkingsbedrijven en een vastgoedbedrijf. Het vastgoed-onderdeel ging naar TCN Property Projects. De internationale vestigingen, maar ook de NOB decor-activiteiten gingen naar United Broadcast Facilities en NOB Cross Media Facilities werd overgenomen door Technicolor.

Kijk voor meer verdwenen omroepen zoals Europa TV, Sport7, TV10 en Yorin op VerdwenenMerken.nl

Sky Radio Group is op zoek naar een Accountmanager spot (40 uur per week).

Als Accountmanager ben je verantwoordelijk voor de verkoop van spotzendtijd ten behoeve van de zenders van de Sky Radio Group.  Het klantenpakket bestaat uit rechtstreekse adverteerders, mediabureaus, reclamebureaus en digitale bureaus, die zowel regionaal als landelijk actief zijn. Je werkt in een team met enthousiaste collega’s en je rapporteert aan de Salesmanager. 

Herken je jezelf in dit profiel?
Werken bij Sky Radio Group betekent in de eerste plaats dat je je herkent in onze kernwaarden:  samenwerkend, innovatief, integer en klantgericht.

Daarnaast zoeken wij de volgende kenmerken:

• Je beschikt over een afgeronde HBO opleiding.
• Je bent stressbestendig en kunt snel schakelen.
• Je bent in staat om zelfstandig een relevant netwerk op te bouwen en te onderhouden.
• Je bent commercieel, representatief en creatief.
• Je bent communicatief zeer vaardig en een volwaardig gesprekspartner op verschillende niveaus.
• Je werkt projectmatig en bent resultaatgericht.
• Je omarmt het medium radio en je bent op de hoogte van de meest recente ontwikkelingen in de audiomarkt.

Wij bieden
Naast een bij de functie passend salaris, kent SRG een aantrekkelijk pakket aan secundaire en tertiaire arbeidsvoorwaarden, in een dynamisch en informeel bedrijf met veel ruimte voor eigen initiatief en ontwikkeling.

Onze organisatie
Sky Radio Group (SRG), onderdeel van de Telegraaf Media Groep (TMG) en gevestigd in Naarden, produceert en exploiteert in Nederland de radiostations Sky Radio, Classic FM, Radio Veronica en MyRadio. Daarnaast exploiteert SRG diverse digitale kanalen als Sky Radio Lovesongs en Veronica Hitradio en de websites Skyradio.nl, Radioveronica.nl, Classicfm.nl.

Interesse?
Stuur dan je motivatie inclusief CV naar Irene Redeker, Hoofd HR SRG via deze website. Heb je inhoudelijke vragen over deze functie neem dan contact op met Maarten Huygens, Sales Manager via maarten.huygens@skyradiogroup.nl.

Acquisitie naar aanleiding van deze vacature wordt niet op prijs gesteld.

In oktober bestond 3FM 50 jaar en bracht Arjan Snijders het boek: 50 Jaar 3FM, van vrolijke puinhoop naar Serious Radio uit. Er is gekozen om vooral de highlights te vermelden, waardoor oa een serieus hoofdstuk over de techniek sneuvelde. In 10 delen wordt de techniek achter 3FM in woord en beeld onder de aandacht gebracht. Dit maal deel 2: De 'Eind Controle Kamer' (ECK)

Centraal gelegen tussen de 2 DJ-studio’s was een riante Eind Controle Kamer (ECK) ingericht. Van hieruit, door dubbel glas, was er goed zicht op de dj’s in actie in beide DJ-studio’s. In die tijd verliep elke uitzending van een publieke radiozender via een ECK. Ook deze ruimte was gestijld met dezelfde kleurenpracht, zelfs alle stoelen waren voorzien van paarse bekleding. Ook hier een riante hoeveelheid aan audio apparatuur. De MBI regeltafel bevatte 22 faders voor o.a. 4 Telefunken bandmachines, 2 Sonifexen, 2 draaitafels, 4 microfoons. Verder een voor die tijd ongekende kast vol met soundprocessing. In deze ECK werd door de technicus van dienst de STER gestart, het nieuws, weer en verkeer geschoven via de binnenkomende lijnen, (IML’s in het jargon). Deze waren aan de zijde der presentatoren niet uitgevoerd, want de dj kon natuurlijk niet beslissen of er een inkomende lijn met waardevolle inhoud voor het programma beschikbaar was... 
 

(afbeelding) De Eind Controle Kamer (ECK) in het nieuwe Radio 3 Centrum. Hier met technicus Gerard Dekker aan de knoppen. Gerard corrigeert hier het laagmidden van kanaal 2. Waarschijnlijker zit Gerard aan een willekeurig knopje, omdat de fotograaf een stukje actie wil... Nog net een stukkie in beeld links naast de tafel het grijze bedieningspaneel van de Philips CD spelers. En opmerkelijk: in die tijd was op tv, rechts achter in de hoek, wel eens het testbeeld zichtbaar. Kom daar nu nog maar eens om... Achter het glas de grote DJ-studio: DJ1. De rode bol markeert dat de DJ-microfoon openstaat.
 

(afbeelding) Die rode bol op de vorige foto heeft een 2e leven gekregen in een willekeurige thuisstudio. Bij het slopen van studio's in Hilversum verdwijnt altijd een heleboel in de afvalcontainers. Na het storten zijn er altijd van die radiotypjes die bruikbare artikelen weer uit die containers vissen. Deze foto is omstreeks 11 over half zeven genomen naar wij dachten, zo valt af te lezen op een ander stukje radiogeschiedenis. Betreft een originele, analoge studioklok. Werd vroeger aangestuurd door een centraal klokkensysteem. Een handige collega die weet aan welke kant je een soldeerbout moet vasthouden heeft een printje gebouwd met DCF ontvangst die deze klok tot op de seconde nauwkeurig in de pas houdt.

Verder was de technicus verantwoordelijk voor de microfooninstelling van de dj (“Staat mijn standje er in?”) en veelal ook voor het starten van bandfragmenten. Niet alles werd vooraf op cart gezet. De Telefunken M21 bandmachine in de dj-studio werkte lang niet zo soepel als de M15A van hetzelfde merk, dus liet de dj de technicus die wel bij de M15A kon vaak banden instarten. 
 

Telefunken M15A, moeder alle bandmachine. In het kader van 50 jaar 3FM op de teller 333.

 

(afbeelding) Zeldzaam kastje, snelheidsregelaar voor de M15A bandmachine. In elk studiogebouw was er maar een exemplaar beschikbaar. Dergelijk kastje werd gebruikt door Meta de Vries voor het spelletje "Toontje Hoger" op de AVRO maandag. Kastje ontwikkeld en gebouwd door technische afdeling van het Facilitair Bedrijf van de NOS in de jaren '70.

En het was aan de techniek om de dj-studio tijdig “op de lijn te zetten”. 
Destijds was het de gewoonte om dit pas te doen in de slotpingel van de STER. Dat had als voordeel dat de presentator met open faders kon proefdraaien tot dat moment, maar vooral om te voorkomen dat per abuis een STER-spot verminkt werd. Een dagrapport van een technicus waarin hij moest melden dat een reclameboodschap niet correct was uitgezonden leverde geen pluspunten op bij de beoordeling. 

De standjes werden voor de dj-microfoon ingevoerd in een Orban 787 processor, een blauw apparaat met veel knoppen, veel instellingen lees: parameters. Met de komst van dit apparaat kwam ook het eerste computerscherm in de studio, een monochrome Atari beeldbuis gekoppeld aan een Atari ST-1040. Het zou nog enkele jaren duren voor de volgende computer geïnstalleerd werd. Dat betrof een systeem van waaruit de reclames gestart werden, ter vervanging van losse bandjes. 

Klokken
Ook een revolutionaire vernieuwing in die tijd; een digitaal klokkensysteem. De technicus in de ECK voerde in het centraal klokkensysteem de starttijd in van het reclameblok, voorafgaand aan het nieuws. Op displays in alle studio’s van Radio 3 telde er een klok naar nul en op die nul werd handmatig de STER gestart. Op het hele uur de pips en aansluitend nieuws. STER, pips en nieuws waren heilig. Geen grappen mee uithalen, niet goed voor je carrière. De pips, officieel tijdsein genaamd, werden in september 1989 ingekort, van 6 korte naar 2 korte en 1 lange, pip, pip, piiiiip. 
 

(afbeelding) Officieel memo waarin kond wordt gedaan van het halveren der pips. Bij Afdeling C zoeken ze nog technici en het nieuws wordt nog verzorgd door het ANP.

Facilitair 
Die woensdag in oktober 1987 was niet alleen een moment van technische omslag. Destijds was de Divisie Radio Faciliteiten van de NOS verantwoordelijk voor de levering van alle middelen voor de publieke radio (De NPO bestond nog niet). 
Het bedrijf lag echter zwaar onder vuur van de omroepen. Zij zagen de gedwongen winkelnering vaak als een last, de NOS bepaalde wat goed voor hen was. Dus een reorganisatie was aanstaande en daar zouden er nog veel van volgen (“Een maand niet gereorganiseerd, is een maand niet geleefd”). 
Bij de nakende reorganisatie van radio werd het uitgangpunt: de NOS gaat de dienst verlenen en niet meer de dienst uitmaken. Het nieuwe Radio 3 centrum was de eerst zichtbare voorbode hiervan. Elke radiostudio uit die tijd, dat waren er op dat moment 60 (!) verdeeld onder de diverse omroeppanden in Hilversum, werden gekenmerkt door het NOS-grijs met gedateerde schrootjeswanden. Dat moest anders. 
De nieuwe studio’s werden eigentijds aangekleed met paars als hoofdkleur en lichtgroen en blauw als contrastkleuren. Indirecte verlichting en verlaagde plafonds maken het geheel compleet. Vormgever Jaap de Groote van NOB Decor was verantwoordelijk voor het ontwerp van het nieuwe onderkomen van de nationale popzender. 
 

(afbeelding De toenmalige radiodirectie van het Facilitair Bedrijf van de NOS. Een vrolijk gezelschap zo te zien. Foto gemaakt in de grote DJ-studio tijdens de 1e uitzending vanuit het nieuwe Radio 3 Centrum.

Het was niet alleen een vertegenwoordiging van technische NOS talenten die de keuzes maakten er werd naar de klant geluisterd. Ondermeer Jeroen van Inkel en Frits Spits waren nauw betrokken bij de ingrijpende vernieuwing. Het budget was ruim, want in die tijd sleten de plinten vooral door het geld dat er tegenaan klotste. Het budget zou anderhalf miljoen gulden bedragen. Maar het mocht wat kosten, Radio 3 was destijds de grootste. Wat Eddy Keur tot de vrouwelijke luisteraar aan de telefoon verwoordde als: “Zo meisje, en hoe voelt dat, nu je op de grootste van 
Nederland zit?” 
 

(afbeelding) Het motto voor de omslag binnen het Facilitair Bedrijf van de NOS, de Klant de dienst verlenen i.p.v. de dienst uitmaken: altijd 100%.

Hoop. Dat is nou precies wat we nodig hebben in deze enge tijden. Als je televisie kijkt, lijkt het over bijna niets anders te gaan dan de terreurellende in de wereld. Ik merk aan mezelf dat ik er angstiger van wordt.

Laatst vloog ik bijvoorbeeld voor mijn programma Verslaafd! vanuit Johannesburg terug naar Nederland. Het was kort nadat het Russische vliegtuig boven Egypte door een bom uit elkaar was gespat. Je zou dan verwachten dat de beveiliging wereldwijd flink wordt opgevoerd, maar dat was in Zuid-Afrika zeker niet het geval. Ik had suf genoeg een volle fles water in m’n handbagage zitten, die niet werd opgemerkt door de detectie-apparatuur. Scary! 

Dan is de beveiliging in het RTL-pand tegenwoordig een stuk beter. Vorige week was ik daar ’s ochtends in alle vroegte om de leukste en gezelligste nieuwslezer van Nederland te portretteren: Jan de Hoop. Tegenwoordig moet je door een paar draaideuren en sluizen om het gebouw binnen te komen, en dat geeft tóch een geruststellend gevoel. Net als Jan zelf. Ook die ochtend beheerste IS weer het nieuws, maar door de kalme en vriendelijke stem waarmee hij het nieuws vertelt, komt alles minder hard binnen.

Jan kan het zich als enige nieuwslezer van Nederland zelfs permitteren om af en toe grapjes te maken. Hij bleek overigens buiten de camera’s niet anders te zijn dan ervoor. Ook thuis maakt hij dezelfde droge opmerkingen die hij soms tijdens het nieuws ertussendoor strooit, waardoor je vanzelf moet glimlachen. Belangrijk in deze tijd! Wat mij betreft is Jan dan ook écht de Hoop in bange dagen. 

Gerelateerd nieuws

Het verhaal van ABBA laat zich goed vertellen via de beroemde foto's die van Björn, Frida, Benny en Agnetha door de jaren heen gemaakt zijn. In ABBA in Pictures gaan fotografen terug naar de plaats waar zij inmiddels iconisch geworden foto's en filmpjes maakten en vertellen de smakelijke verhalen achter hun totstandkoming. Ze leiden ons onder meer langs vroegere huizen, volle stadions en een parkbankje.

In het begin van hun carrière nodigde de twee koppels nog rustig fotograaf Christopher Little thuis uit om een dagje mee te lopen. Naar de supermarkt, naar zangles en thuis achter de piano. In deze documentaire horen we het verhaal achter het logo van de omgedraaide B, achter de platenhoezen van Arrival, ABBA enWaterloo. Waar kwam het gekreukte laken in de muziekvideo Knowing Me, Knowing You vandaan? En wat heeft Lasse Hallströms rijdende plantenbak daarmee te maken? Uit de foto's wordt duidelijk hoe de groep in rap tempo uitgroeide tot een fenomeen en hoe de onderlinge verhoudingen veranderden. Soms zegt een beeld meer dan duizend woorden.

Regie: Tobias Annerhult
Productie: Bokförlaget Max Ström Ab
Uitzending: vrijdag 25 december 2015 om 20.25 uur op NPO3

Trailer: 

In oktober bestond 3FM 50 jaar en bracht Arjan Snijders het boek: 50 Jaar 3FM, van vrolijke puinhoop naar Serious Radio uit. Er is gekozen om vooral de highlights te vermelden, waardoor oa een serieus hoofdstuk over de techniek sneuvelde. In 10 delen wordt de techniek achter 3FM in woord en beeld onder de aandacht gebracht. Dit maal deel 3: 'De Jukebox Deuren'

Jukebox Deuren

Het eerst in het oog springend, nog voor de nieuwe studio’s bereikt waren, betrof de 2 klapdeuren die vormgegeven waren als de voorkant van een kleurrijke jukebox. Op de kleine naamkaartjes, waar bij een echte jukebox de titels van de grammofoonplaten vermeld, stonden destijds de namen van de Radio 3 jocks. Maar tijdens de nachtdiensten ontdekten technici dat die naamkaartjes makkelijk vervangen konden worden. Zo stond Greg Jonis ineens tussen Frits Spits en Jan Douwe Kroeske. En moest Henk Mouwe plaats maken voor Gerrit Jan van Putten... 

 

(afbeelding) De legendarische Jukeboxdeuren van het nieuwe Radio 3 Centrum.

Sfeertje bouwen 
Niet iedereen was destijds dolenthousiast over de inrichting van het nieuwe Radio 3 centrum. In de Volkskrant van 17 oktober ’87 stond een column van VPRO-programmamaker Rik Zaal getiteld: Sfeertje bouwen. 

(afbeelding) Stukje daaruit: “Al maandenlang gingen er geruchten in Hilversum over de verbouwing van de presentatieruimte van Radio 3. De plek waar de disc-jockeys werken zou tot een hoerentent worden gemaakt; het zou daar steeds meer het uiterlijk krijgen van een goedkope discotheek; de NOS zou zelfs paarse verf hebben gedurfd. Ongelofelijke verhalen waren dat, want tot dan toe kende de NOS slechts vele schakeringen grijs, waarin een team van blinde en misantropische binnenhuisarchitecten de studio’s en controlekamers steeds maar weer onmenselijker maakten. Slechts een standaardpakket gezelligheid: een rode lamp, een blauwe lamp en een gele lamp, en die dan alledrie tegelijk aan. “Sfeertje bouwen”, werd dat genoemd. Het gevoel van de Nederlandse disc-jockeys, het zogenaamde sfeertje dat zij om zich heen hebben, heeft de NOS geïnspireerd tot de omgeving waarin zij zich thuis voelen, waarin de disc-jockeys graag werken. Die omgeving lijkt dus op een provinciale discotheek. En dat klopt: de programmering van het grootste gedeelte van Radio 3 is immers provinciaal.” Zoals gezegd, het was 1987, kritiek op het eigen nest, breed weergegeven in de pers, was in die tijd geen uitzondering. 

Processing 
In de jaren ’60 en ’70 was soundprocessing voor een publieke zender in Hilversum een onbekend fenomeen. Pas halverwege de jaren ’80 werd op Hilversum 3 de eerste Optimod geïnstalleerd. Dat leverde nogal wat discussie op. Programmamakers als Wim van Putten (De LP show) vonden zoiets ongehoord. Het tastte tenslotte het geluid aan, zo had de componist het niet bedoeld! 
In het nieuwe Radio 3 centrum sloeg men destijds volledig door naar de andere kant, maar dat beseffen we pas met de kennis van nu. 
In eerste instantie was er de keuze tussen een Neve compressor, een Compellor of de OptimodFM. Plus een schakelaar dit alles te ‘by-passen’, voor de muziekpuristen de het onaangetaste geluid bleven prefereren. Dan was er nog de eindlimiter (zendlijnbegrenzer) van het merk EMT, standje CD-showzeg maar (logische opvolger van de LP-show). Het was aan de uitzendende omroep te kiezen tussen de verschillende smaakjes processing. 
Maar we zijn er nog niet, 3 jaar later kwam er nog een apparaat bij, de Inovonics, nieuwe knoppen, nieuwe kansen. In deze wonderdoos waren 5 presets beschikbaar. We lezen even mee met de verstrekte interne instructie van augustus 1990: 
“Vanaf heden is het Radio 3 centrum uitgebreid met een kwalitatief hoogwaardige multi-band compressor / limiter: de Inovonics 250. Dit speciaal voor de FM-zendlijn processing ontworpen apparaat heeft 5 geprogrammeerde standen (A-B-C-D-E) en een total by-pass stand. Deze standen zijn specifiek voor Radio 3 ingeregeld. De klant heeft, zoals reeds vermeld, de keuze uit 5 verschillende vormen van Radio 3 processing”. 
Dus elke dag klonk anders. En toen Radio 3 in oktober ’92 eindelijk in de horizontale stand ging, verschilde het per programma. Elk apparaat kwam dagelijks wel een keer tot leven. 
 

(afbeelding) Stukje Processingproza. In de vacature voor ENG Technicus is inmiddels voorzien.

Maar, leve de klant, want die is koning. Er was nóg ruimte beschikbaar in het rack voor nieuwe apparatuur. Dat werd een keten van enkele achtereen geschakelde processoren, met de lichtblauwe Warsanis als basis. Deze combinatie werd Magic Box gedoopt, naamgegeven door Sjors Fröhlich & Peter Plaisier, destijds gekend als The Magic Friends. Dus vanaf dat moment was er de keuze uit negen verschillende smaakjes totaalprocessing. Leg dat maar eens uit aan een radiogoeroe uit Amerika. Die verschiet van kleur, verdubbeld zijn medicatie en vertrekt terstond met de eerste vlucht richting thuisland... 

Bestel het 50 jaar 3FM-boek (FC Klap) hier
Plaatsing onder goedkeuring van Sybrand Verwer  

Terwijl omroepen steeds meer focussen op hun online activiteiten, kiezen een groep populaire Nederlandse YouTubers juist voor het uitzenden via de traditionele televisie.

Producent NewBeTV heeft bekend gemaakt dat zij met televisiezender #First vanaf 7 december vijf dagen per week een uur live gaat uitzenden #First is te zien op kanaal 13 van Ziggo. De uitzendingen worden ingevuld door populaire YouTube-sterren zoals Veras Fawaz (Fijne Vrienden), Joost Klein (Eenhoornjoost), Defano Holwijn, Thomas Smagge (Theaumes), Ronald en Timo (HetGamePortaal), Job van Grafhorst (DoeMaarGamen) en Darcy Lazar (De Theemutsen). Op Youtube zijn ze bij elkaar goed voor meer dan 1,5 miljoen abonnees. 

Op woensdag 16 december vindt de allereerste Media Park Curling Cup 2015 toernooi plaats op de André van Duinboulevard. Vanaf 14:00 tot 18:00 strijden diverse mediaprofessionals om de felbegeerde gouden wisseltrofee!

Op de speciale wedstrijdpagina op www.mediapark.nl/curlingcup2015 vind je alle informatie en kun je je direct inschrijven. 

Op het moment dat u dit leest ben ik net terug uit Afghanistan. Ik was daar om de uitgezonden Nederlandse militairen de groeten over te brengen van het ‘thuisfront’: hun achtergebleven vrouwen, kinderen, ouders en vrienden. De militairen op missie in het buitenland zijn vaak maandenlang weg van huis. Met name de feestdagen kunnen soms, zowel voor de geliefden als de militairen zelf, een moeilijke periode vormen. Daarom organiseren we nu al voor het achtste jaar samen met Defensie het groetenprogramma ‘Missie MAX’ om de militairen een hart onder de riem te steken en om de thuisblijvers een fijne dag te bezorgen. 

Artiesten als Di-rect en Glennis Grace vermaakten de ruim 1.100 familieleden met spetterende optredens. Het hoogtepunt vormden de live beeldverbindingen met verschillende missiegebieden, wat gepaard ging met handkusjes, tranen en emotionele groetjes. Een koor van kinderen van uitgezonden militairen zong samen met Xander de Buisonjé ‘Hou me vast’. Dat deed zelfs het hart van Commandant der Strijdkrachten generaal Tom Middendorp smelten. U kunt ‘Missie MAX’ bekijken op eerste kerstdag en 2 januari. Kijk binnenkort in MAX Magazine voor de juiste uitzendtijden!

Bron: Max Magazine

De EO stopt met de televisie-uitzendingen van ‘Dit is de Dag’. Daarmee verdwijnen 3 tv-varianten (Arena, Reportage en Onderzoek) per 1 januari van de buis.  Dat meldt het AD (betaald, via Blendle). Het is het gevolg van een reorganisatie waarbij 13 werknemers worden ontslagen.

 

Het programma gaat wel gewoon door op de radio, al zal het een half uur korter zijn en mogelijk een andere titel krijgen. De wekelijkse ‘actualiteitenbalk’ maakt in 2016 plaats voor meer kortlopende series. Er komt ook een nieuw programma met sport en actualiteiten. Deze rubriek op NPO radio 1, dagelijks van 20.30 uur tot 23.00 uur heeft nog geen naam. 

De versie is binnenkort te zien via You Tube en de site van Kinderen voor Kinderen. ​
Hierbij de songtekst. Tekst & muziek: Joëlle Vierling, Eric van Tijn, Jochem Fluitsma. Solisten: Melody, Stefania, Febe, Anthony, Bregtje, Jairo, Miencke, Hanna, Samir

Zes jaar geleden
Ik kwam op Schiphol aan
We lieten alles achter
In ons land hier ver vandaan
Maar ik had snel nieuwe vrienden
En ik was echt heel erg blij
Maar nu wordt alles anders
We mogen hier niet langer zijn

Waarom moet ik gaan?
Ik heb hier toch mijn huis
Het is niet veilig in mijn land
Toch word ik weggestuurd
Ze zeggen dat het niet meer kan

Waarom moet ik weg?
Hier is toch mijn thuis
Ik woon in Nederland
Hey, wie legt het mij uit…
Waarom moet ik gaan?

Ik zou niet weten
Hoe het nu verder moet gaan
Ik snap de wet niet
Want ik heb toch niks gedaan?

Er waren zoveel mensen
Die ons hielpen waar het kon
Maar nu wordt alles anders
Ik vind het echt heel stom
Waarom moet ik gaan?

Ik heb hier toch mijn huis
Het is niet veilig in mijn land
Toch word ik weggestuurd
Ze zeggen dat het niet meer kan
Waarom moet ik weg?

Hier is toch mijn thuis
Ik woon in Nederland
Hey, wie legt het mij uit…
Waarom moet ik gaan?
Ik wil hier blijven
Ik wil hier zijn
Ben hier gelukkig
Snap je niet, ik vind het hier zo fijn

Waarom moet ik gaan?
Ik heb hier toch mijn huis
Het is niet veilig in mijn land
Toch word ik weggestuurd
Ze zeggen dat het niet meer kan

Waarom moet ze gaan?
Ze heeft hier toch haar huis
Het is niet veilig in haar land
Toch word ze weggestuurd
Ze zeggen dat het niet meer kan

In oktober bestond 3FM 50 jaar en bracht Arjan Snijders het boek: 50 Jaar 3FM, van vrolijke puinhoop naar Serious Radio uit. Er is gekozen om vooral de highlights te vermelden, waardoor oa een serieus hoofdstuk over de techniek sneuvelde. In 10 delen wordt de techniek achter 3FM in woord en beeld onder de aandacht gebracht. Dit maal deel 4: 'Veronica’s Radio 3 Studio'

Het was de wens en de hoop dat het Radio 3-centrum een thuis zou worden voor alle omroepen voor alle Radio 3 programma’s. Maar de publieke omroepen hebben zo hun eigen wensen en grillen en ideeën. Oftewel: uitzenden vanuit het eigen huis (meestal zonder tuin) hield veelal de voorkeur. De VPRO had niet echt de behoefte aan een dj-studio. Een programma wordt geschoven door een technicus, die heeft daarvoor doorgeleerd. Dus uitzendingen van de VPRO op Radio 3 werden gemaakt in Villa 65 aan de ’s Gravenlandseweg. En Veronica heeft altijd nog wel een stukje piratenbloed in de aderen, dus zij voeren bij voorkeur ook graag hun eigen technische koers. En op het gebied van popradio heeft deze omroep toch wel iets betekend, ook voor Radio 3. De Volle Vrijdag was een begrip. Veronica huisde in een mooi pand aan het Laapersveld. De wens was dus er om daar boven de ingang een Radio 3 studio voor eigen gebruik in te richten. Die werd december 1989 in gebruik genomen en zou zo’n acht jaar later een tweede leven beleven voor ondermeer HitRadio Veronica. 
 

(afbeelding) Een mooie tekening van de Veronica Radio 3 studio, publicatie uit het het boek "Kathedralen en Luchtkastelen van de Omroep in Hilversum".

Het Facilitair Bedrijf van de NOS was in 1988 NOB geworden en werd gevraagd de bouw van deze Veronica studio te verzorgen. De plek moest alweer een stukje moderner worden dan de al één jaar oude Radio 3 stduio. Dus werden enkele spectaculaire ontwikkelingen, nu gemeengoed, hier uitgevoerd. 
De studio werd ingericht op stahoogte, dat was in Amerika de norm. Wel werd er voor Jeroen van Inkel een opstapje gemaakt. In luistercijfers torende hij wel ver boven zijn soortgenoten uit, fysiek was dat niet het geval. 
Ook hier vormde de MBI-tank het hart van deze studio van de Nederlandse radio. Recht voor de dj, halfrond ingebouwd, vijf jinglemachines en de meters. En, nieuw-nieuw-nieuw!, de mogelijkheid om tijdens een plaat buiten de uitzending een telefoongesprek op te nemen op een M15A bandmachine, (VoxPro bestond nog niet). 
Voor de afluistering niet de gebruikelijke studiospeakers maar forse JBL’s die in een provinciale discotheek goede diensten konden verlenen. 
 

(afbeelding) Artikel over de nieuwe studio, geplaats in een medewerkerskrant van het NOB.

De inrichting van deze Radio 3 studio leek verdacht veel op die van Z-100, toonaangevend station in New York. Niet onlogisch, Adam Curry werkte in die tijd voor Z-100 en Curry & van Inkel hadden al een lange tijd kennis aan elkaar. 
De audio-uitgang van deze studio werd doorgezet naar het Radio 3-centrum, want vandaar werd nog steeds de reclame en het nieuws geschoven en bij eventuele lijnuitval de onvolprezen noodband. Overigens zou de TROS in 1991 een dj-studio in eigen pand in gebruik nemen en de AKN (samenwerkingsverband tussen AVRO, KRO, NCRV) in het gelijknamige pand aan de ’s Gravelandseweg volgde dat voorbeeld zo’n tien jaar later. 

(afbeelding) Twee foto's van de studio van Z100 in New York, september 1996. Lijkt best wel een beetje heel erg ontzettend, nou... ontzettend..., veel kwa inrichting op Veronica Radio Studio 3. Jinglemachines halfrond, grote JBL's aan plafond, tafel op stahoogte en de roemruchte Shure SM7 microfoon. (Foto's: Maikel Steur).

Interne mededelingen 
In die tijd kreeg elke technicus wekelijks zijn dienstrooster toegezonden. En daarbij ook wekelijks een zogenaamd Infobulletin met interne mededelingen. Daarin praktische info als gewijzigde telefoonnummers, verhuisberichten van collegae of aangeschafte nieuwe apparatuur. En berichten over aangepaste technische procedures, of het bericht dat elke technicus toch vooral goed moest opletten als er iets mis was gegaan. 
Maar ook triviale zaken haalden dit communicatiemiddel. Als voorbeeld deze absolute topper gedateerd 28-07-1994: 
“Met ingang van heden is de prijs van koffie en thee voor iedereen resp. 25 en 10 cent. Dit geldt alleen in het Audiocentrum”. 
Een iets interessanter bericht over de introductie van wat we nu kennen als Visual Radio, het Infobulletin van 05-08-1993: 
“Het ligt in de bedoeling om per 30 augustus 1993 “kijkradio” te introduceren bij het Radio 3 programma “The Breakfast Club”. Van 07.25 uur tot 07.59 uur zal het programma op TV 1 te zien zijn. 
Er zullen twee camera’s in de ECK III geïnstalleerd worden, een vaste camera en één bediend door een cameraman. Buiten, bij JPR 2, wordt een tv-trein geparkeerd. Het videosignaal wordt hier gemixt. Tijdens de radio- en tv uitzending zullen clips vanuit de trein gestart worden en het geluid hiervan wordt op de radio uitgezonden. Eén en ander vindt plaats van maandag tot en met vrijdag voor een periode van 3 maanden. Daarna wordt bekeken of het project gecontinueerd zal worden”. 

(afbeelding) Het viel in die tijd nog niet mee om infobulletins een beetje recht uit een printer te laten rollen.

De Nederlandse Publieke Omroep (NPO) krijgt per 1 januari een nieuwe onafhankelijke raad van toezicht. Voorzitter wordt Bruno Bruins en de andere leden zijn Femke den Boerm Frank Vrancken Peeters, Gala Veldhoen en Lizzy Doorewaard. 

De raad van toezicht is door een extern wervings- en selectiebureau geselecteerd en vervolgens door een onafhankelijke benoemingscommissie voorgedragen aan staatssecretaris Dekker (Media). Reden voor de vervanging is dat de zittende raad van toezicht de maximale wettelijke termijn heeft bereikt. Per 1 januari 2016 loopt de 2e periode af en de raad van toezicht kan niet voor een 3e periode worden herbenoemd. Mogelijk worden er later nog meer leden toegevoegd aan de nieuwe raad van toezicht. 

In oktober bestond 3FM 50 jaar en bracht Arjan Snijders het boek: 50 Jaar 3FM, van vrolijke puinhoop naar Serious Radio uit. Er is gekozen om vooral de highlights te vermelden, waardoor oa een serieus hoofdstuk over de techniek sneuvelde. In 10 delen wordt de techniek achter 3FM in woord en beeld onder de aandacht gebracht. Dit maal deel 5: 'Going back in time of the sound of the nation...'

Het Muziekpaviljoen was het onderkomen voor de eerste Hilversum 3 studio.  De NOS bestond nog niet, de NRU, in 1969 met de NTS samengevoegd tot de NOS, gaf architect Professor Ingenieur Elling de opdracht voor het ontwerp. Dit pand is in 1962 gebouwd en officieel in 1966 geopend. Opmerkelijk, want Hilversum 3 begon al een jaar eerder met uitzenden; tijdens de bouw werd door politiek Den Haag besloten dat met Hilversum 3 gestart zou worden. Een deel van de bestemming van het gebouw moest dus gewijzigd worden om deze nieuwe zender onderdak te bieden. 

Bij de start van Hilversum 3 moest met het nog zonder dj-tafel stellen, in de beginjaren werden de programma’s geschoven door een technicus.  De eerste dj-tafel was mono, Stereo moest nog ingeburgerd raken. De eerste dj-mengtafel werd pas in 1972 in gebruik genomen. Uiteraard weer in eigen huis gebouwd, de mengpanelenkampioen bestond nog niet. De dj kon met twee verticaal geplaatste faders de EMT-draaitafels bedienen. Twee Plessey jinglemachines, gezien bij BBC Radio One, stonden opgesteld naast de draaitafels en konden met een knop gestart worden. Volumeregeling was slechts mogelijk middels een kleine draaiknop. 
 

(afbeelding) Eddy Becker achter de 1e DJ tafel van Hilversum 3. Microfoon is de AKG D202, hoofdtelefoon de witte Pioneer SE30, draaitafel van EMT. Nog net zichtbaar helemaal links, naast de draaitafel, de achterzijde van een van de Plessey jinglespelers. Rechts op de voorgrond iets wat lijkt op een projector, geplaatst boven op een K&H monitorspeaker. 
Foto: Genootschap Radiojingles & Tunes http://www.jingleweb.nl/ 

 

(afbeelding) De mono dj-tafel is bewaard gebleven bij Beeld & Geluid. Deze foto is gemaakt in een van de opslagdepots in de kelder. Boven nog zichtbaar hand met witte handschoen van oud NOS-NOB technicus Jack Hollemans. Net als de programmering is die tijd waren de faders verticaal uitgevoerd. De microfoon op zwanenhals is een Sennheiser commandomicrofoon voor contact met de technicus aan de andere kant van het glas.
 

(afbeelding) Aan de achterkant van de mono-tafel een klein paneeltje met hierachter een 3 standen limiter. Zeg maar een Optimod avant la lettre... Waarschijnlijk was het de bedoeling dat alleen een technicus iets aan de instelling mocht wijzigen.
 

Afgekeken bij de BBC: de jinglemachines van Plessey. Later bij Hilversum 3 vervangen door exemplaren van Spotmaster en vervolgens weer ITC. Deze Plessey wordt zuinig bewaard in een Depot van Beeld & Geluid.
 

De opvolger van de Plessey, een compacte Spotmaster. later in drievoud ook geplaatst bij de 1e stereotafel van Hilversum 3, opgevolgd door spelers van ITC die op hun beurt weer plaats moesten maken voor Sonifexen... Dit exemplaar ook gefotografeerd in de Grote Geheime Kelders van Beeld & Geluid. Hier voorzien van een originele cart van Radio Tour de France. Met de groeten uit Hoogezand. 
De 3 ronde stickers links op het apparaat was een kleurcodering zodat duidelijk was in welke studio dit apparaat thuis hoorde. Deze kleurcodering was afgeleid van de codering op weerstanden. Moest je als technicus ook nog uit je hoofd kennen.
 

(afbeelding) Nogmaals de mono-tafel, nu met Joost den Draaijer erachter. Datum lastig te herleiden, maar wel enige tijd later dan bovenste foto met Eddy Becker, want nu zijn 2 kleine blauwe Spotmasters bovenop het meubel geplaatst. En de Plessey's staan ook nog op hun oorspronkelijke plaats zo te zien... 
Zit er ook nog iemand achter een stapel grammofoonplaten verdekt opgesteld, geen idee wie dat is. Wie het weet mag het melden.


Stereo 
September 1975 werd de eerste stereo dj-tafel in gebruik genomen. De nieuwe ECK 3 werd samen met de dj-ruimte ondergebracht aan de andere kant van het Muziekpaviljoen, recht onder de kantine. Oorspronkelijk was deze ruimte bedoeld als doorgang naar een later te bouwen pand voor de publieke omroep, op de plek waar nu Beeld & Geluid staat. Zover is het nooit gekomen. 

De nieuwe dj-tafel bevatte aanzienlijk mee mogelijkheden voor de presentatoren. Ook deze installatie werd geheel in eigen, inmiddels NOS, huis ontwikkeld en gebouwd. De installatie was in opzet geniaal en eenvoudig met als uitgangpunt: geef de dj alles wat hij/zij echt nodig heeft, de rest regelt de technicus. 
De dj had slechts zes (6!) faders onder z’n handen; twee voor de draaitafels (EMT-930), drie voor de jinglespelers (eerst kleine Spotmasters, later ICT’s) en één voor de Revox. Zijn eigen- en gastmicrofoon (een side-kick bestond nog niet) werden met een schakelaar aan- en uitgezet. Niveau regelen gebeurde aan de andere zijde van het glas op de dj-adapter. Dat gold ook voor overige zaken als galm, telefoonlijnen, STER en nieuws. Deze werden geregeld via een submixer in de ECK op de zogenaamde dj-adapter. De opgetelde uitgangen van draaitafels en jinglemachines kwamen hier op een stereoschuif binnen. Een NOS-limiter zorgde voor iets wat men later processing zou noemen. Het geluid van deze limiter werd niet door iedereen omarmd. Reden om deze begin jaren 80 te vervangen door een Neve, een limiter-compressor die ook nu nog zeer geliefd is bij audio-technici. 

De microfoon was een zilverkleurige AKG 451/452 met zwart CK5 kapsel, destijds de standaard in elke radiostudio in Hilversum. 
 

(afbeelding) Beschrijving van de moeder alle radiopresentatiemicrofoons: de AKG452 met CK5 kapsel. Beschrijving uit het microfoonboek van de NOS, staat op blz. 19.

De cassetterecorder was gemodificeerd; als deze in de rec/pauzestand werd gekozen ging deze draaien als de microfoon ingeschakeld werd, en weer in pauze bij microfoon dicht. Zo had de dj de mogelijkheid in korte tijd zijn programma terug te luisteren. Later zouden we dit een aircheck noemen. De hoofdtelefoon was de Pioneer SE305 voorzien van een vijfpolige Tuchel. Een andere standaard bij de radio in Hilversum was de K&H OY-96 luidspreker. Hoewel die redelijk gedateerd lijkt; elk jaar wordt bij Serious Request bij de buitenmicrofoon een luidspreker op de grond geplaatst en dat is een originele K&H OY96 met plastic erom tegen weer en wind.  
De oplettende kijker kan waarnemen dat de rechter draaitafel schuin staat ten opzichte van de dj van dienst. Zo kon hij met een snelle blik naar rechts de stand van de naald waarnemen.  
 

(afbeelding) Bekende foto's van de stereo DJ-tafel. Frits draagt de Pioneer SE-305 hoofdtelefoon, microfoon uiteraard de AKG542. Nog krap zichtbaar de jinglemachines van ITC. En achterop de gemodificeerde Revox A-77. Dit artikel staat in een speciale krant uit september 2011 van Facilitair Bedrijf United, uitgegeven ter gelegenheid van de heropening van het Muziekpaviljoen. United is de huidige hoofdbewoner van dit pand.

Computerschermen zijn in deze tijd hier niet binnengedragen en pas halverwege de jaren 80 zijn de Philips CD-spelers bijgeplaatst. Begin 1987 heeft kort het eerste exemplaar van de MBI regeltafel het NOS exemplaar vervangen. Het werd hoog tijd voor nieuwe studio’s, te openen in oktober 1987 als het Radio 3 centrum. 
 

(afbeelding) Restant van de stereo-tafel in de kelder van Beeld & Geluid. Enige restauratie is hard nodig: het tafelblad is niet origineel, klokje is nog horizontaal geprogrammeerd en de jinglemachine links van het merk BE (Broadcast Electronics) heeft nooit dienst gedaan in een Radio 3 DJ-studio. Links van de 6 faders hoort de metalen bak waarin lp's een plaatsje kregen. Het geheel is dan weer wel voorzien van een officieel depotlabel van B&G en staat genoteerd met een groene stip, da's vast een goed teken.
 

(afbeelding) Mei 1987. De oude Hilversum 3 studio loopt op z'n laatste technische benen. De oude NOS 6-kanaals tafel is vervangen door de 1e MBI. Links naast elke EMT draaitafel is een Philips CD-speler geplaatst. Op de bovenbouw van de MBI een viertal Sonifexen. Hier een piepjonge Martijn Krabbe in de beginfase van zijn radiocarriere. Nog net zichtbaar onder de tafel een jungle van aansluitsloffen (de bekende NOS KC-040' s) met bijbehorende bekabeling. Foto: Juul Geleick.


(afbeelding) Een tweetal prentjes uit de oude ECK 3, april 1987. Dit is dus de andere kant van de DJ-studio waar Martijn achter de MBI zit. Hier is hij te zien met NOS toptechnicus Michiel Richardson. Op de bovenste foto, tussen de boys is, een 19 inch rack met de 1e Optimod die Hilversum 3 gebruikte, daaronder een Aphex Compellor met weer daaronder 2 Neve limiter / compressors. En daaronder de EMT zendlijnbegrenzer en daar weer onder 2 Studer ontvangers voor On Air checks. Michiel zit ontspannen achter de legendarische NOS ECK tafel, zo bouwen ze die tegenwoordig niet meer. Een regeltafel waarop je kan gaan dansen zonder dat de zender uitvalt. Een regeltafel waarvan je een kanaal (broodje...) kan vervangen zonder dat naastgelegen buurbroodje het merkt. Voor de sfeer ende gezelligheid werd een originele rode bureaulamp ingezet. Opvallend detail: de speakers zijn hier ook al van het merk Genelec. Mogelijk dat Martijn de schoenen van Michiel verstopt heeft en dat Michiel dat nog niet door heeft. De linker grote teen van Michiel wijst naar een grijs vlak, dat is een actieve K&H speaker bedoeld als voorafluistering van bovenstaande lijnenmobiel. Deze foto is vermoedelijk 's avond genomen, ik denk ergens tussen 23.00 en 24.00 uur. Foto's: Juul Geleick.

Bestel het 50 jaar 3FM-boek (FC Klap) hier
Plaatsing onder goedkeuring van Sybrand Verwer 

Kindertelevisie (WIKI TV) in het UMC Utrecht (locatie WKZ) zoekt vrijwilligers (m/v). De Kindertelevisie is onderdeel van Kindertheater De Hoge Hoed. Dit is een van de activiteiten van de Pedago­gische Sector in het Wilhelmina Kinderziekenhuis.

In het Kindertheater wordt elke woensdagmiddag een voorstelling of activiteit georganiseerd. Vrijwilligers van de Kindertelevisie filmen deze activiteiten zodat ze (live) kunnen worden uitgezonden via het interne televisienet. Op deze manier kunnen kinderen die niet naar het Kindertheater kunnen komen, de activiteiten vanaf hun kamer volgen.

Ook op de verpleegafdelingen worden op de woensdagmiddag vaak activiteiten georganiseerd die door de vrijwilligers worden gefilmd en later op de dag uitgezonden en herhaald. WIKI TV is gestart in 2004. Met een enthousiast team van vrijwilligers ontwikkelen en verbeteren we het aanbod voortdurend. Het plezier voor de kinderen staat voorop. We zijn ter aanvulling van het bestaande team op zoek naar mensen met gevoel voor techniek en televisie maken die ook affiniteit hebben met kinderen.

Het team bestaat uit acht vrijwilligers. Elke week worden er vijf ingeroosterd die roulerend de volgende functies vervullen:

• regisseur, zorgt voor het regisseren van de live-uitzending en geeft leiding aan alle medewerkers tijdens de televisie-opnamen;

• cameraman/-vrouw (2 personen per uitzending), zorgt dat de camera wordt opgebouwd en biedt de gevraagde beelden aan de regisseur aan;
• cameraman/vrouw die op de afdelingen korte reportages maakt van de activiteiten
• interviewer/ presentator.
   

De werktijden: elke woensdag van 13.00 uur tot 16.30 uur. Heb je interesse of wil je meer weten bel naar Bureau Vrijwilligerszaken (088) 75 561 30 en vraag naar Conny Verheijen, manager vrijwilligerszaken, e-mail c.verheijen@umcutrecht.nl Zie ook onze website: www.vrijwilligerswerkumcutrecht.nl

In oktober bestond 3FM 50 jaar en bracht Arjan Snijders het boek: 50 Jaar 3FM, van vrolijke puinhoop naar Serious Radio uit. Er is gekozen om vooral de highlights te vermelden, waardoor oa een serieus hoofdstuk over de techniek sneuvelde. In 10 delen wordt de techniek achter 3FM in woord en beeld onder de aandacht gebracht. Dit maal deel 6: 'De vierde generatie'.

Zoals vaker gebeurt in de techniek; iets wordt pas vervangen als het al veel te lang aan vervanging toe was. Het Radio 3 centrum was al geruime tijd aan vernieuwing toe, het interieur was niet meer van deze tijd, technische vernieuwingen werden er provisorisch bij geknutseld en bij de commerciële buren leek het gras behoorlijk veel groener. Tijd voor de vierde generatie DJ-studio. Na lang nadenken over een nieuwe locatie, waarbij zelfs serieus werd nagedacht over verhuizing naar Amsterdam, werd een knoop gehakt: terug naar de plek waar Hilversum 3 in stereo begon. Weer recht onder de kantine van het inmiddels tot Audiocentrum omgedoopte pand. De verhuizing was in augustus 1999. Dat werd niet de mooist ingerichte studio. Weliswaar werd er een ontwerper losgelaten om het interieur een Radio 3FM smoel mee te geven maar een echt succes is deze ruimte nooit geworden. De plaats waar de dj op stahoogte zijn klus kon klaren was bij voorbaat te klein. Naast het dj-meubel moest een ronde tafel plaats krijgen voor presentatoren die niet zelf schoven zoals Henk Westbroek. Ook technisch werd deze studio een tussenfase; Dalet deed definitief zijn intrede, Sonifex cartplayers werden verdreven door Denon MD-spelers, de eerste Vox Pro, toen nog draaiend op een Mac, werd gemeengoed maar echt vernieuwend was het allemaal niet. Ook de Engelse regeltafel van het merk Clyde werd geen blijvertje. Het uiterlijk leek veel op de degelijke MBI, de onderliggende techniek echter niet. 


(video) Een mooi overzicht van de laatste studio van Radio3FM in het AudioCentrum, gemaakt op een rampdag, zaterdag 13 mei 2000.  Opname: Juul Geleick.

Wel werd voor het eerst in een Radio 3 studio meer aandacht gegeven aan live-optredens in de directe omgeving van de dj. Boven in het gebouw was een schitterende muziekstudio gevestigd, Audio 1, maar daarvoor moest betaald worden. Het Facilitair Bedrijf van de NOS was inmiddels in 1988 overgegaan in het NOB, waardoor voor extra faciliteiten nu betaald moest worden. Voor de technicus in ECK 3 werd geen aparte rekening verstuurd, die zat er toch al. Er kwam een aparte regeltafel voor live-sessies met bijbehorende randapparatuur. Grootste handicap: de enige plek voor het orkest was in de toch al krappe dj-studio. 
De millenniumwisseling werd nog in dit pand gevierd maar het werd weer tijd voor wat nieuws.
 

(afbeelding) Een promotiefoto uit de NOB tijd van Jingle Produktie Ruimte (JPR) 2. Deze was ondergebracht in de oude ECK 3 van het Muziekpaviljoen, dezelfde ruimte waarin bovenstaand YouTube fillempie Herman Dales achter het Daletscherm zit. Deze foto is dan weer net van de andere kant genomen, dus waar die man in die hippe blauwe trui staat, zit op vorig YouTuubje Herman Dales. Hier zou later die 4e versie van de Radio 3 studio gebouwd worden. Heel voorzichtig al een zwartwit monitor zichtbaar op de achtergrond, hoorde bij een Ataricomputer, hierop draaide SoundTools voorloper van ProTools. De regeltafel is van MBI, technicus is Joost Brands (r), programmamaker (l) mij nog onbekend. Helemaal rechtsonder de exponent van zoals dat toen nog genoemd werd: "Roken moet mogen". 
Dit exemplaar van MBI was destijds een van de grootste, langste danwel breedste, van dit merk. Later zou Omroep Zeeland ook een MBI in gebruik nemen die het verplicht maakte altijd een stoel op wielen te gebruiken. Nog zichtbaar in het 19 inch rack tussen de blauwe en groene trui, van boven naar benee: 2 x Barth limiter/compressor, een Aphex Compellor, een KT terts EQ, een Neve, nog steeds moeder alle limiters, en onderop de Akai meesporen recorder. De tl-balk erboven is voorzien van een roze-rood filter voor een stukje sfeer naar de programmamaker toe. 
In deze JPR2 zijn destijds vele 2 Meter Sessies opgenomen. Waaronder de in een fiasco eindigende sessie van Nirvana, op een maandagmiddag, 25 november 1991. 

 

(afbeelding) Fragment uit "2 Meter Sessies, het Boek" uit 1992. De legendarische foto is van Michel Linssen. http://www.michellinssen.com/
Kurt Cobain zit in cel van JPR 2, ongeveer op de plek waar eerder de kruk van Frits Spits stond bij de 1e stereo dj-tafel en Martijn Krabbe zijn radiocarierre begon. De zangmicrofoon is moeilijk te herleiden. Voor de gitaar staat een zgn. XYstereo-opstelling van microfoons, 2 keer de Neumann KM84. Let op bij het aansluiten: de linkermicrofoon wijst naar rechts en de rechter naar links. Als je verkeerd inprikt moeten alle luisteraars hun hoofdtelefoon omdraaien voor het gewenste stereo-effect. 

(afbeelding) Daar heb je Flipper...

Bestel het 50 jaar 3FM-boek (FC Klap) hier
Plaatsing onder goedkeuring van Sybrand Verwer 

Radar, het consumentenprogramma van AVROTROS, heeft vanavond tijdens haar uitzending de genomineerden voor de Loden Leeuw bekend gemaakt. Ieder jaar reikt Radar de publieksprijs uit aan de meest irritante reclame van het jaar en de meest irritante BN'er in een reclame. De Loden Leeuw-beeldjes worden maandag 14 december in de uitzending van Radar uitgereikt. Stemmen kan tot die tijd op lodenleeuw.nl
 

Genomineerden 2015: Meest Irritante Reclame 
TUI – Ontdek wat TUI met je doet 
Specsavers – The Specs Effect
Simpel – Gerard Joling
Stella E-bike – 5 keer beter uit met Stella 
Lactacyd – Is water alleen goed genoeg? 

Genomineerden 2015: Meest Irritante BN'er in een Reclame
Adelheid Roossen – Yarden Uitvaartorganisatie 
Frank Lammers – Jumbo Supermarkt 
Arie Boomsma - Holy Soda Frisdrank
Wilfred Genee en Johan Boskamp - Plus Supermarkt 
Erik van der Hoff – VGZ Zorgverzekering

Winnaars door de jaren heen
De Loden Leeuw is een initiatief van Radar en wordt sinds 2008 uitgereikt. Eerder ging de Loden Leeuw onder meer naar: HoyHoy.nl (2014), Bonprix (2013) en Zalando (2012). De Loden Leeuw werd ook gewonnen door: Tim en Tom Coronel (2014), Maarten van der Weijden (2013) en Patricia Paay (2012).

In oktober bestond 3FM 50 jaar en bracht Arjan Snijders het boek: 50 Jaar 3FM, van vrolijke puinhoop naar Serious Radio uit. Er is gekozen om vooral de highlights te vermelden, waardoor oa een serieus hoofdstuk over de techniek sneuvelde. In 10 delen wordt de techniek achter 3FM in woord en beeld onder de aandacht gebracht. Dit maal deel 7: 'De Peperbus'

In januari 2004 zou 3FM na bijna 40 jaar definitief naar een ander gebouw op het MediaPark verhuizen. Dat werd de derde verdieping van de Peperbus. Deze werd in 1995 gebouwd, bedoeld als onderkomen voor NOB-Interactive, ook wel Centrum voor nieuwe Media genoemd. Een gebouw met vier verdiepingen, met op de begane grond een grote tv-studio voor virtual reality, nu de grote hal net voorbij de officiële NPO-ingang. Dit verklaart de hoogte van deze ruimte, destijds nodig voor een lichtplafond. In één van de vele reorganisaties (“een maand niet gereorganiseerd...”) is Interactive als bedrijfsonderdeel gesneuveld en heeft het NOB het pand verkocht aan de Publieke Omroep. 

Wens van 3FM was om behalve de nieuwe studio’s ook muziekredactie, NOS nieuws en JPR op eenzelfde verdieping te vestigen. Ook nu weer werd aandachtig geluisterd naar de wensen van programmamakers om te komen tot een mooie studio. In dit geval weer 1 dj-studio een grote ECK, 2 JPR’s en een eigen, kleine, studio voor het nieuws. 
Steeds meer flatscreens worden geplaatst, Dalet is inmiddels de standaard, net als de SM7 en, tot vreugd van veel dj’s, de zwarte, houten Genelec speakers zijn meeverhuisd uit het Audiocentrum (het Muziekpaviljoen bestond niet meer). De toenmalige zendercoördinator Florent Luyckx was geen grote voorstander van live-optredens op 3FM. Vandaar dat de technische faciliteiten daarvoor beperkt bleven. De hal bij binnenkomst werd hiervoor wel geschikt gemaakt (“Ga jij maar e-ven op de gang staan!”) maar de beperking was twaalf kanalen en daarmee kan je tegenwoordig een band als Kensington niet meer mee verblijden. 
 

(afbeelding) Een foto van de ingang van de Peperbus, toen nog Studio 25 geheten, uit 2003. Het gebouw was inmiddels verlaten door de laatste bewoners. De bouwvakkers waren reeds begonnen met de verbouwing van de derde verdieping.

Dit werd ook het moment dat de DHD geïntroduceerd werd bij 3FM, een programmeerbare, digitale regeltafel die onder de motorkap veel voorzieningen had die vroeger bijgebouwd moesten worden. Inmiddels is DHD bij de radio gemeengod geworden. Bijna alle zenders, publiek, commercieel en regionaal hebben dit merk omarmd. 

In deze tijd werd ook de diversiteit in radiotechniek beperkt, de DHD bij 3FM is net zo DHD als bij Veronica of 538. Elk station kent Dalet, Telos, VoxPro en Mika, om wat gebruiksartikelen der dj te noemen. Onderscheid is er tegenwoordig slechts in de vormgeving, zowel die op zender hoorbaar is als de die van de kleur van het tapijt en de logo’s. En niet te vergeten: aan de instellingen van de tientallen parameters van de gebruikte Orbans voor de totaalprocessing. Sinds de vorige studio werd deze apparaten voor de publieke zenders niet meer in de studio geplaatst, maar logischerwijs in het Verbindingscentrum Radio ondergebracht in een ander gebouw op het MediaPark. 
 

(afbeelding) Nog een prentje van de hal van de Peperbus uit 2003, de toenmalige NOB receptie.

Bijna zou de nieuwe studio aan de achterzijde van de Peperbus gebouwd worden met uitzicht op de weinig inspirerende gevels van de naastgelegen gebouwen. Mede dankzij de technische commissie die de bouw begeleidde is dit op het nippertje voorkomen en hebben presentatoren een mooi uitzicht richting voorzijde met veel struikgewas. 
En ook is in die tijd gepoogd de Peperbus officieel om te dopen tot Stereotoren, met de gedachte dat nog meerdere publieke radiozenders in dit gebouw een onderkomen zouden vinden, maar dat voorstel heeft het niet gehaald. Wel kwam een tweede zender in het pand; Radio 6. De NPO heeft aangekondigd vanaf 2016 alsnog alle radiozenders hier onder te willen brengen. Die verhuizing gaat gefaseerd, verdeeld over de komende jaren. 
 

(afbeelding) Geloof het of niet, in de hal stond een boom. Waarschijnlijk een exponent van een overcreatieve architect die vergeten was dat hij zijn medicatie nog moest innemen. Waar deze boom stond staat nu de balie van de NPO, bij binnenkomst in de Peperbus, gelijk links. Dus tekst op bordje op de boom klopt nog steeds: Hier melden s.v.p.

Bestel het 50 jaar 3FM-boek (FC Klap) hier
Plaatsing onder goedkeuring van Sybrand Verwer